(NE)ZAPOSLENA SRBIJA

Izveštaj o prosečnoj mesečnoj neto zaradi Republičkog zavoda za statistiku, objavljen u martu 2015, pokazuje da je prosečna mesečna neto zarada bila manja od republičkog proseka u čak 130 gradova i opština u Srbiji. Prosečna mesečna plata, bez poreza i doprinosa, početkom 2015. godine iznosila je 43.121 dinar, 1.250 dinara manje nego marta 2014. godine u nominalnoj vrednosti.

U skoro 60% gradova i opština iznos prosečne mesečne zarade nije bio dovoljan ni za sadržaj minimalne potrošačke za koju je, prema podacima Ministarstva trgovine, turizma i telekomunikacija trebalo izdvojiti 34.744 dinara. Natprosečne zarade zabeležene su u svega trinaest opština (9%) a ni u jednom od gradova i opština u Srbiji, prosečna mesečna zarada nije mogla da pokrije iznos prosečne potrošačke korpe.

Prema iznosu prosečnih mesečnih primanja Srbija se, zajedno sa Makedonijom i Albanijom nalazi na začelju liste zemalja u regionu. Sa oko 380 evra Srbija je na listi ispod Slovenije i Hrvatske gde je prosečna zarada bila 1008 odnosno 754 evra, Crne gore sa 478 evra i Bosne i Hercegovine gde se u proseku zarađivalo 425 evra mesečno . Manja mesečna primanja, u proseku, u odnosu na građane Srbije imaju samo građani Albanije čija prosečna mesečna plata iznosi 377 evra kao i građani Makedonije koji mesečno, u proseku zarade 355 evra .

Broj zaposlenih u Srbiji, u 2014, bio je približno je isti kao i 2012. godine i iznosio je milion i šesto hiljada građana/ki odnosno 23,8% ukupnog stanovništva. Do kraja prvog kvartala 2015. godine taj broj se povećao za 0,2% i zaokružio na 24% ukupnog stanovništva.
Početkom ove godine nešto više od trećine radno sposobnog stanovništva je imalo posao (35,7%) a stopa zaposlenosti iznosila je 41%. Razlika koja se javlja prilikom izračunavanja udela broja zaposlenih u ukupnom broju radno sposobnih i stope zaposlenosti javlja se kao posledica učešća neaktivnog stanovništva u ukupnom broju stanovnika starosti između 15 i 65 godina, čiji se procenat razlikuje u svakom od regiona. Prilikom izračunavanja stope zaposlenosti dakle, koristi se broj zaposlenih koji se dobija u Anketi o radnoj snazi – ARS gde se zaposlenim smatraju formalno zaposleni, zaposleni po ugovoru ali i oni koji su radili makar jedan sat te nedelje i koji su za obavljeni posao dobili nekakvu naknadu u novcu ili naturi. U zaposlene se po ARS-u računaju i pomažući članovi domaćinstva, oni koji su pomagali drugom članu domaćinstva u obavljanju porodičnog posla ili vođenju domaćinstva a da pritom nisu plaćeni za taj rad. Dakle, radno sposobno stanovništvo čine svi građani/ke starosti između 15 i 65 godina starosti a radnu snagu – aktivno stanovništvo čine sva lica koja rade makar jedan sat nedeljno ili aktivno traže posao, računajući i one koji su zaposleni po ugovoru, one koji nisu formalno zaposleni kao i one koji su pomoćni članovi domaćinstva.

Stopa zaposlenosti u zemljama EU u martu 2015, u proseku je iznosila 65% , skoro 40% više nego u Srbiji.

Stopa nezaposlenosti, udeo broja nezaposlenih u ukupnom aktivnom stanovništvu u koje se ubrajaju sva zaposlena i nezaposlena lica , krajem prvog tromesečja ove godine u Srbiji iznosila je 19,2%, duplo više nego u zemljama Evropske unije u kojima je zabeležena stopa nezaposlenosti od 9,6% aktivnog stanovništva. Nezaposleni građani, registrovani u bazi NSZ čine 10,8% ukupnog stanovništva.

U bazi Nacionalne službe za zapošljavanje – NSZ, početkom ove godine na listi nezaposlenih nalazilo se 766.762 građana/ki, 10,8% ukupnog stanovništva, odnosno 16% radno sposobnog stanovništva. Prijavljivanje u NSZ nije obavezno tako da treba uzeti u obzir da se određeni broj nezaposlenih ne ubraja u ovih 16 procenata. Takođe, sa liste nezaposlenih, samo u martu izbrisano je 53.549 građana/ki, odnosno 7% od ukupnog broja nezaposlenih registrovanih u bazi NZS. Skoro četrdeset posto njih izbrisano je iz registra zbog nepoštovanja zakonskih odredbi (izostanka na redovnom pojavljivanju, nedolaska na sastanak sa ličnim savetnikom etc.) dok je preostalih 32.279 građana/ki (4,2% ukupnog broja nezaposlenih registrovanih u NSZ; 60% obrisanih iz registra) dobilo posao posredstvom NSZ-a. Polovina novozaposlenih njih 16.726, dobilo je posao na neodređeno ili određeno vreme dok je druga polovina bila zapošljena po privremenim i povremenim poslovima.

Stopa nezaposlenosti u zemljama Evropske unije, početkom ove godine iznosila je u proseku 8,9% aktivnog stanovništva, duplo manje nego u Srbiji (19,2%), a projekcija RZS-a je, da će do kraja 2015. broj nezaposlenih u Srbiji dostići 21% aktivnog stanovništva.

Prema podacima Svetske banke, Srbija ima najmanji rast bruto domaćeg proizvoda u regionu, a javni dug Srbije, prema podacima Ministarstva finansija prelazi 72% BDP-a.

Gubitak u privredi, u 2014. godini bio je četiri puta veći nego u 2013. godini i iznosio više od milijardu evra .

Stopa rizika od siromaštva ili socijalne isključenosti u Srbiji u 2014. iznosila je 43,2% , dok je stopa rizika od siromaštva iznosila 25,6%. Prag rizika od siromaštva u 2014. godini za jednočlano domaćinstvo iznosio je 13.408 dinara.

To u praksi znači da bi četvrtina stanovnika mogla da potpadne pod siromašne, ako to već nije. U najugroženije spadaju mladi između 18 i 24 godina kao i samozaposleni među kojima skoro četrdeset posto, svaki drugi-treći bi mogao da uđe u ovu grupu.

ŽIVOT ISPOD PROSEKA

Od 145 opština u Srbiji, koliko je obuhvaćeno pregledom , u 130 od 145 (90%) prosečna mesečna zarada, na kraju prvog tromesečja, bila je manja od republičkog proseka (43.121 dinara). U tim gradovima i opštinama živi više od 4.5 miliona građana, više od 65% ukupnog stanovništva.

U čak 84 grada i opština prosečna mesečna zarada nije bila dovoljna ni da pokrije iznos minimalne potrošačke korpe za koju je trebalo izdvojiti 34.744 dinara. Građani 60% opština, u proseku, mesečnom zaradom nisu mogli da plate sadržaj minimalne potrošačke korpe dok je u 17% opština prosečna plata krajem prvog kvartala bila manja od 30.000 dinara.

U svega 13 gradova i opština (9%), prosečna mesečna zarada bila je iznad republičkog proseka. U tim gradovima po pravilu se nalaze velike kompanije ili preduzeća u kojima je zaposlen jedan broj građana opštine ili grada čije plate, u velikoj meri utiču na prosek na nivou opštine.

Grad u kome su zabeležena najveća mesečna primanja krajem prvog kvartala ove godine je Vršac u kome je prosečna mesečna zarada iznosila 60.877 dinara. Broj zaposlenih prema podacima RZS iznosio je 12 hiljada, 23% ukupnog, odnosno približno 34% radno sposobnog stanovništva. U Vršcu se nalazi najveća farmaceutska kompanija u Srbiji – Hemofarm kao i Vršački vinogradi zahvaljujući kojima se vršac nalazi na samom vrhu liste gradova sa najvećim mesečnim dohotkom građana .

Nakon Vršca sledi Bačka palanka, u kojoj je sedište kompanija Nektar i Karlsberg (Carlsberg) ali i Soja Protein i AD Bačka koje zapošljavaju veliki broj građana 12.683 (23% ukupnog stanovništva). Prosečna plata u Bačkoj palanci, početkom godine iznosila je 56.922 dinara .

I u ostalih jedanaest opština, u kojima je prosečna mesečna zarada iznad proseka nalaze se sedišta ili fabrike neke veće kompanije ili državnog preduzeća (u slučaju Požarevca na primer, to je termoelektrana Kostolac), pa se iznos prosečne mesečne zarade znatno uvećava zahvaljujući tome što deo stanovništva radi u ovim razvijenim kompanijama. U prilogu se može videti spisak ostalih jedanaest opština u kojima su prosečne mesečne zarade iznad proseka.

Sa druge strane, u najvećem broju gradova i opština prosečna mesečna zarada ne pokriva ni iznos minimalne potrošačke korpe, a u 25 opština prosečna zarada manja je od 30.000 dinara. Građani tih opština trebalo bi da rade okruglo dva meseca kako bi mogli da priušte sebi sadržaj prosečne mesečne potrošačke korpe.

Najmanja prosečna mesečna primanja početkom godine imali su građani Medveđe gde je prosečna plata iznosila 20.982 dinara. Građani Medveđe trebalo je da rade dva meseca samo da bi pokrili iznos sadržaja minimalne potrošačke korpe.

U grupu opština sa najmanjim stepenom zaposlenosti pretežno spadaju opštine sa manjim brojem stanovnika koje u prethodnom periodu nisu imale predstavnika u republičkom parlamentu.

(NE)RADNIČKA SRBIJA

Iako je zvanična stopa nezaposlenosti u Srbiji manje više u nivou sa onom u zemljama regiona, zabrinutost zbog velikog broja nezaposlenih Evropska komisija je izrazila još 2012. godine kada je stopa zaposlenosti iznosila 20%, a republički zavod za statistiku, početkom godine, najavio je da bi stopa nezaposlenosti krajem 2015. mogla da dostigne 21% aktivnog stanovništva.

U trideset opština u Srbiji procenat nezaposlenog radno sposobnog stanovništva veći je od trideset posto. Rekorder po broju nezaposlenih, u odnosu na broj stanovnika je opština Tutin u kojoj približno 37,1% radno sposobnog stanovništva nezaposleno. Na spisku opština sa najvećim procentom nezaposlenog radno sposobnog stanovništva nalaze se i Lebane, Tgovište, Bojnik, Medveđa, Sjenica Bela Crkva i Mali Zvornik.

Nezaposleni čine više od 20% stanovništva u 42 grada i opštine (28%), među kojima ima i većih gradova poput Leskovca i Novog Pazara.

Najveći broj gradova i opština u Srbiji spada u grupu gradova i opština u kojima je procenat zaposlenog radno sposobnog stanovništva između 10 i 20%. U čak 74 grada i opštine u martu 2015, zabeležen je taj procenat.

U tu grupu spadaju i Novi Sad sa 11% nezaposlenog radno sposobnog stanovništva, Niš sa 19,8%, Kragujevac i Subotica sa 16,7 odnosno 10,7% Kruševac, Kraljevo, Pančevo, Zrenjanin, Šabac, Čačak, Smederevo i Vršac .

Najbolji skor što se tiče nezaposlenosti (10% i manje) ima 14 gradova i opština. Treba napomenuti da to može da bude posledica neprijavljivanja na biro, naročito u manjim opštinama u kojima i nema kancelarije Nacionalne službe za zapošljavanje.

U ovih 14 opština spadaju Beograd, Bački Petrovac, Požarevac, Ljig, Čajetina, Stara Pazova, Pećici, Mionica, Kučevo, Ada, Petrovac, Malo Crniće, Žabari i Žagubica.