Više od 40% gradova i opština, bez predstavnika u parlamentu

Peto socioekonomsko istraživanje Nacionalne koalicije za decentralizaciju pokazuje da će u novom sazivu Narodne skupštine svog predstavnika imati građani iz 102 grada i opštine, od ukupno 174 jedinica lokalne samouprave koliko ih ima prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije. Građani preostalih 72 grada i opštine (41%) neće imati svog predstavnika u najvišem zakonodavnom telu.

U ovom, kao i u prethodna tri skupštinska saziva, region Beograda imaće najveći broj poslanika dok će građani preostala tri regiona imati od 30 do čak 65 posto poslanika manje nego što bi trebalo, u odnosu na broj stanovnika.

Ravnomeran regionalni zastoj

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku u regionu Beograda je krajem 2014. godine živelo približno milion i šeststo sedamdeset pet hiljada građana (1.675.000), koji čine oko 23 procenata ukupnog stanovništva Srbije. Tih 23 procenta stanovništva u parlamentu će predstavljati 105 poslanika, što čini 42 procenta ukupnog broja poslanika.

Analiza zastupljenosti gradova i opština u parlamentu u periodu od 2008. do 2014. godine (prethodna tri skupštinska saziva) pokazala je da je region Beograda u tom periodu imao značajno veći broj poslanika nego što bi trebalo u odnosu na broj stanovnika.

Region Šumadije i zapadne Srbije, koji ima 200.000 stanovnika više nego region Beograda, u novom sazivu imaće  skoro duplo manje poslanika nego Beogradski region. Iz ovog regiona u parlament će ući 55 poslanika, petnaest manje od broja koji bi obezbedio srazmernu zastupljenost.

Ni gradovi i opštine iz sa teritorije Vojvodine neće imati dovoljan broj poslanika. Umesto 67, ovaj region imaće 51 poslanika, što je 30% manje od broja koji bi obezbedio podjednaku zastupljenost regiona.

Najniži stepen zastupljenosti i u novom, kao i u prethodna tri saziva, imaće region Južne i istočne Srbije. Sa milion i petsto hiljada stanovnika ovaj region trebalo bi da ima samo četiri poslanika manje od Beograda. Ipak, u ovom sazivu skupštine  region Južne i istočne Srbije imaće samo 33 poslanika, tri puta manje od regiona Beograda i 65 posto manje (22 poslanika manje) od broja koji bi trebalo da ima u odnosu na broj stanovnika.

Dakle, region Beograda imaće 105 poslanika, region Šumadije i zapadne Srbije 55 predstavnika, region Vojvodine 51, Južne i istočne Srbije 32 i gradovi i opštine sa teritroije Kosova sedam poslanika.

Da jednakost biračkog prava, iako garantovana Ustavom, u praksi ne postoji pokazala je i Analiza lista kanidata za narodne poslanike (1) koja je pokazala da će Beogradski region u startu biti u „boljoj poziciji“ sa trideset procenata ukupnog broja kandidata. Ta slika bila je još jasnija kada se analizira zastupljenost u prvih sto kandidata gde se zastupljenost Beogradskog okruga sa 30 procenata povećava na 42 posto kandidata.

Kandidati iz manje zastupljenih regiona, suprotno Ustavnom pravu na jednakost aktivnog biračkog prava, prava da budu birani nisu imali podjednake šanse da se nađu u parlamentu. Da bi njih poslali u parlament građani ovog regiona morali su da poguraju najčešće desetoro kandidata najvećim delom iz regiona Beograda.

Analiza zastupljenosti gradova i opština u parlamentu, saziv 2008, 2012. i 2014. godine pokazala je da je u tom periodu oko 70 procenata stanovništva bilo nedovoljno zastupljeno u Narodnoj skupštini. Taj procenat još će biti veći u ovom sazivu pa će tako 76 posto stanovništva imati manje predstavnika u parlamentu nego što im sleduje.

Žene na zakonskom minimumu, mladi na nivou statističke greške

U Narodnoj skupštini Republike Srbije tokom sledećeg mandata biće 32 % kandidata manje zastupljenog pola. Žene koje su i dalje manje zastupljen pol u skupštini, a na još nižem nivou prisutne u izvršnoj vlasti činile su 38 procenata ukupnog broja kandidata na listama kandidata za narodne poslanike. Zastupljenost žena u parlamentu ostaje problem jer je procenat zastupljenosti žena i dalje na zakonskom minimumu. I prethodne analize pokazale su da na listama, po pravilu, žena ima onoliko koliko mora.

Ni mladi neće biti dovoljno predstavljeni u najvišem zakonodavnom telu mada je situacija gledano kriterijum zastupljenosti mladih bila znatno bolja kada se radilo o zastupljenosti na listama kandidata gde su mladi činili nešto više od 18 procenata ukupnog broja kandidata. Iako u kategoriju mladih od 15 do trideset godina starosti spada petina ukupnog stanovništva, odnosno 20 procenata ukupnog broja stanovnika mladi će u parlamentu imati osmoro predstavnika, nešto više od 3 procenata ukupnog broja poslanika.

Ovi podaci ukazuju na to da su se mladi kao i žene (na listama na kojim je zabeleženo prisustvo veće od zakonskog minimuma) bili na znatno nižim „startnim“ pozicijama.

U Narodnoj skupštini u novom mandatu predstavnici tri manjinske zajednice, Mađara, Bošnjaka i Albanaca imaće svoje predstavnike. Da li je i u kojoj meri ovaj stepen zastupljenosti srazmeran i u kojoj meri trebalo bi analizirati naročito ako se sagleda i podatak da je na republičkim ali i na lokalnim izborima učestvovao veliki broj manjinskih lista. Na izborima je učestvovala i lista na kojoj su utvrđeni falsifikovani potpisi ali kako je to potvrđeno nakon što je Republička izborna komisija proglasila listu iako nezakonita ona se ipak naštla u trci zahvaljujući odluci Upravnog suda.

Iako se prema Zakonu o političkim strankama, političkom partijom nacionalne manjine smatra ona “čije je delovanje, posebno usmereno na predstavljanje i zastupanje interesa jedne nacionalne manjine i zaštitu i unapređenje prava pripadnika te nacionalne manjine u skladu sa ustavom, zakonom i međunarodnim standardima, uređeno osnivačkim aktom, programom i statutom političke stranke.” pojedine partije, iako se suštinski ne bave zaštitom i unapređenjem prava pripadnika te nacionalne manjine dobile su status manjinske.

Ovakva praksa zapravo umanjuje mogućnost manjinskih lista da upražnjavaju svoje pravo i otvara mogućnost zloupotreba što se i pokazalo tokom sprovođenja prethodnih parlamentarnih i lokalnih izbora.